Славутасці раёна
На тэрыторыі Жыткавіцкага раёна знаходзіцца 126 помнікаў. З іх археалагічных – 65, архітэктурных-1, брацкіх магіл – 40, гістарычных помнікаў – 18, мемарыяльных дошак – 2. Помнікі археалогіі Жыткавіцкага раёна абследавалі археолагі: 1889 г. - в. 3. Завіціевіч, 1909 г.– а.к. Снітка, 1927г. – А. Д. Каваленя, С. С. Шутаў, 1929 г.– А. М. Ляўданскі,1974 г. - л. д. Побаль.
У 1961 годзе праводзілі раскопкі в. В. Сядоў і М. Д. Полубояринова.
У 1963 годзе – М. К. Каргер раскапаў руіны Храма ХІІ стагоддзя, дзе выявіў пахаванні ў саркафагах.
У 1962, 1963, 1968, 1973, 1975, 1993, 2004, 2005 гадах раскопкі праводзіў п.ф. Лысенка.
Гарадзішча (дзяцінец, «Замкавая гара») старажытнага Турава размешчана на паўночна-заходняй ускраіне гарадскога пасёлка, на мысе, які ўтвораны старымі пратокамі Р.Прыпяць (Струмень, Дамавуха) і балоцістай нізінай Р. Язда (правы прыток р. Прыпяць). З паўднёва-ўсходняй боку адасоблена ад вакольнага горада абарончым ровам.
Пляцоўка гарадзішча ўзвышаецца над навакольнай мясцовасцю на 5-6 метраў, мае трохвугольную форму. Археалагічны помнік доўгі час расхінаўся пад агароды. Па гэтай прычыне абарончыя збудаванні дрэнна захаваліся. Аднак па іх астаткам можна судзіць пра ўдалым спалучэнні прыродных перашкод, штучных насыпаў і равоў.
У паўночна-заходняй частцы пляцоўкі гарадзішча прасочваецца круглая ўзвышша. Магчыма, у гэтым месцы, на стыку валаў. Размяшчалася Тураўская вежа-аналагічнае Камянецкай вежы абарончае збудаванне з вялікай цэглы.
Можна меркаваць, што Равы былі пастаянна запоўненыя вадой, так як, па сведчанні мясцовых жыхароў, яшчэ ў пачатку XX стагоддзя паміж гарадзішчам і вакольным горадам стаяла вада.
Археалагічнае вывучэнне тураўскага гарадзішча ў розныя гады праводзілася пад кіраўніцтвам У.З. Завітневіча, А. Д. Кавалені. С. С. Шута. В. В. Сядова. П. Ф. Лысенка.
Магутнасць культурнага пласта на гарадзішчы дасягае 4-х метраў. Падчас раскопак на гарадзішчы выяўлены рэшткі 35 пабудоў, з якіх 24 жылыя. Усе яны мелі зрубную канструкцыю. Вырабляліся звычайна з дрэва іглічных парод. Плошча жылля складае 16-18 кв. м. найбольшыя дасягалі 25 кв. м.
У селішчах выкладваліся падлогі з дошак. У адным будынку знойдзены глінабітную падлогу. Абаграваліся памяшкання глінабітнымі альбо цаглянымі печамі.
Выяўленыя знаходкі фрагментаў керамічнага посуду, інструмента, зброі, разнастайных прадметаў гаспадарчага прызначэння, упрыгожванняў, ювелірных вырабаў сведчаць аб развіцці рамёстваў (кавальскага, ювелірнага, косторезного, дрэваапрацоўкі, ганчарства, ліцейнай справы, вытворчасці будаўнічай керамікі), земляробства, жывёлагадоўлі, гандлю, палявання і рыбнай лоўлі. Аб высокім узроўні развіцця культуры сведчаць таксама выяўленыя застеки ад кніг, прадметы культу. Асобныя знаходкі, як, напрыклад, фрагменты амфар з Паўночнага Прычарнамор'я альбо бронзавы посуд, дазваляюць казаць пра сувязі жыхароў старажытнага Турава з досыць аздобленымі землямі.
У якасці аб'екта гісторыка-культурнай спадчыны гарадзішча ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
Вакольны горад размяшчаўся з паўднёва-ўсходняга боку ад дзяцінца і меў форму чвэрці круга памерам 100x170-180 м плошчай каля 1,5 га.паміж вакольным горадам і дзяцінцам размяшчаўся роў, які быў пастаянна запоўнены вадой да 1925 года, калі у. Язда была адведзена ў асушальны канал. Пляцоўка вакольнага горада ўзвышалася над мясцовасцю на 5-6 м.
У 1961 годзе П.А. Рапапортам у шурфе быў знойдзены ўчастак цаглянай сцяны. У 1962-1963 гадах экспедыцыяй пад кіраўніцтвам НК.Каргера выканана даследаванне царквы ХП стагоддзя. У 1992-1994 гадах архітэктурна-археалагічнае вывучэнне царквы праводзілася Беларускім рэстаўрацыйна-праектным інстытутам.
На тэрыторыі вакольнага горада планамерныя раскопкі не праводзіліся.
У якасці аб'екта гісторыка-культурнай спадчыны вакольны горад уключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
Тураўская вежа адносіцца да помнікаў абарончага дойлідства другой паловы ХШ стагоддзя. Яна з'яўлялася галоўным абарончым збудаваннем Тураўскага замка. Вежа была пабудавана з цэглы на вапнавым растворы. У плане мела форму круга дыяметрам 18-19 м. Унутраны дыяметр быў роўны 11м.унутры была падзелена на некалькі баявых ярусаў. Разабрана ў 1830 годзе.
Уяўляе сабой археалагічны аб'ект у складзе гарадзішча.
Тураўская царква
Пабудавана ў ХП стагоддзі. Разбурана яшчэ ў старажытнасці з-за дэфармацыі і нахілу сцен. Пры будаўніцтве, відавочна, былі дапушчаныя памылкі пры размеркаванні нагрузак на грунт.
Сцены царквы захаваліся на вышыню ад 0,3-0,5 да 2 м.
Вынікі даследаванняў дазваляюць выказаць здагадку, што гэта быў 6-ці слупавы 3-х апсідны храм агульным памерам 28,2 х 16,5 м.слупы ў перасеку крыжовыя. У паўднёва-заходнім куце царквы размяшчалася вежа з вінтавой лесвіцай. Заходняя пара слупоў злучалася з Паўднёвай Паўночнай бакавымі сценамі, у выніку чаго быў утвораны своеасаблівы бабінец.
Сцены царквы ўзведзены з плінфы на цемяночном растворы ў тэхніцы «ровнослойной мура». Падмурак складаўся з валуноў «насуха». Падлогу ўнутры памяшкання быў вымашчаны паліванымі пліткамі. Фрэскавай роспісу царква не мела. Сцены ўпрыгожваліся архітэктурнымі дэталямі ў выглядзе лапатак і пілястраў.
У ХП - першай палове ХШ стагоддзяў, неўзабаве пасля будаўніцтва, царква падвергнулася рамонту. Бабінец збудаванай сценкай з дзвярным праёмам быў цалкам аддзелены ад храма. Быў некалькі павышаны падлогу.
Падчас раскопак выяўленыя тры старажытныя саркафагі з шыферных пліт і ўнікальны каменны барэльеф з выявай лучніка.
Уяўляе сабой археалагічны аб'ект у складзе гарадзішча.
Тураўскія крыжы
Выраблены з каменя ў ХП стагоддзі. Выяўлены ў Тураве, і навакольных вёсках Верасніца, Пагост, Перароў, Хлупін, Строжаўцы і іншых. З'яўляюцца сімвалам веры і прадметам культавага пакланення для хрысціян. Мясцовыя жыхары вешалі на крыжы стужкі, лампадкі, пакрывалі іх хусткамі, ахвяравалі да падножжа крыжоў манеты, сувоі, мяса, рыбу, птушак, хадзілі да іх хросным ходам.
Паводле павер'я, Тураўскія крыжы прыплылі па Дняпры і Прыпяці з Кіева і абараняюць ад хвароб.
Усяго налічвалася больш за дзесяць крыжоў вышынёй ад 1 да 2 м і шырынёй 0,6-0,7 м.найбольш вядомым з'яўляецца Тураўскі або святы крыж, які стаяў на могілках у д. Пагост на беразе р. Прыпяць. У цяперашні час захоўваецца ў Гомельскім абласным краязнаўчым музеі. Там жа знаходзяцца і два крыжа з тураўскага Барысаглебскага могілак. Над крыжамі у вёсках Пагост і Верасніца былі пабудаваныя капліцы. Некаторыя Тураўскія крыжы знаходзяцца ва Усясвяцкай царквы.
Усесвяцкая царква
Пабудавана ў 1810 г. з дрэва. Царква трохсрубная: прамавугольныя ў плане бабінец, асноўны аб'ём і алтарная апсіда складзена з бруса на падмурку і накрыта бляхай. Сцены звонку абабітыя дошкамі, прарэзаны прамавугольнымі аконнымі праёмамі. Спачатку ўсе тры зрубы мелі шатровае Завяршэнне з дэкаратыўнымі галоўкамі і крыжамі. Пры перабудове храма ў XX ст. завяршэння былі заменены двухсхільнымі дахамі. Тады ж з захаду да прытвора прыбудавана двухярусная Званіца (васьмярык на чацверыку), завершаная шатровым дахам. Усе памяшканні злучаны паміж сабой вялікімі праёмамі (прастакутнымі ў прытворы і са зрэзанымі кутамі ў алтары). Алтарная частка аддзелена ад асноўнага аб'ёму двух'ярусным разным іканастасам. Царскія вароты ўпрыгожаны ракайлямі і разеткамі.
Царква-помнік народнага дойлідства. У якасці аб'екта гісторыка-культурнай спадчыны ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.
Брацкая магіла савецкіх воінаў размешчана па вул. Ленінскай у раёне аўтавакзала. Тут пахаваныя 146 вайскоўцаў 26-й стралковай дывізіі 61-й арміі 1-га Беларускага фронту, якія загінулі ў баях супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў у ліпені 1944 года пры вызваленні Г.П. тураў.
У 1957 годзе на магіле ўстаноўлены помнік - скульптура воіна ў жалобе.
У якасці аб'екта гісторыка-культурнай спадчыны ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.
Помнік Кірылу Тураўскаму
Кірыла Тураўскі (каля 1113-пасля 1190) - беларускі і ўсходнеславянскі рэлігійны дзеяч, багаслоў, пісьменнік. У 1123 годзе прыняў пострыг. З 1161 года-Тураўскі біскуп. Кірыла Тураўскі актыўна займаўся прапаведніцкай, палітычнай і літаратурнай дзейнасцю.
Праславіўся як майстар прамоўніцкай прозы. Аўтар пропаведзяў, малітваў, павучанняў, прыпавесцяў, канонаў (захавалася каля 70 твораў).
Арыгінальны, якая валодае выключна вобразна-выяўленчай сілай талент Кірылы Тураўскага ярчэй за ўсё выявіўся ў «словах» з нагоды розных святаў. У яго творах скрозь традыцыйнае біблейскае ўтрыманне праяўляюцца захапленне прыгажосцю прыроды, радасць жыцця, імкненне да духоўнай дасканаласці.
Вытанчаны царкоўнаславянскую мову, які спалучаецца з жывым народным словам, сведчыць аб высокім узроўні адукацыі, выбітным літаратурным майстэрстве і смеласці аўтара.
Сачыненні Кірылы Тураўскага карысталіся папулярнасцю аж да XIX стагоддзя.
У 1984 годзе выбітны асветнік уключаны ў Сабор Беларускіх святых. 28 красавіка (11 мая па новаму стылю) адзначаецца дзень яго памяці.
Помнік Кірылу Тураўскаму ўсталяваны 11 мая 1993 г.на Замкавай гары на беразе ракі Прыпяць. Аўтары - скульптар М. М. Інькоў. Архітэктар Н.І. Лук'янчык.
Аснова кампазіцыі манумента-крыж незвычайнай візантыйскай формы. З крыжам злучаная фігура Кірылы Тураўскага: ён выступае наперад, падняўшы галаву. Рукі сагнутыя на ўзроўні грудзей: у левай - кніга з крыжам на вокладцы, жэст правай накіраваны на кнігу. Вакол галавы-німб. Справа, побач з кнігай, надпіс:»Святы Кірыл епіскап Тураўскі".
Вышыня помніка-7 метраў. Ён выкананы ў тэхніцы выбівачкі (бетон, пакрыты меддзю).
Тураўскі краязнаўчы музей адкрыты ў 1927 годзе. Адноўлены ў 1950 годзе.
Археалагічная калекцыя музея па стане на 1991 год складалася з 3,8 тысяч знаходак, у тым ліку з гарадзішчаў, курганных могільнікаў Бечы, Вароніне, Тураўскага дзяцінца і іншых. У экспазіцыі прадстаўлены прылады працы з крэменю (нажы, скрабкі, разцы, сярпы), каменныя свідраваныя сякеры, фрагменты керамічнага посуду, наканечнікі стрэл, фібулы, праколкі, шыферныя прасліца, шкляныя бранзалеты, бурштын, курыльныя трубкі з гліны, адзінкавымі знаходкамі прадстаўлены зубы маманта.
Нумізматычная калекцыя складаецца з 900 манет пераважна Расійскай дзяржавы і Рэчы Паспалітай ХУП-Х1Х стагоддзяў. Найбольш старажытнай з'яўляецца Турэцкая манета Х1У стагоддзя.
